خاستگاه و جایگاه شعر آئینی در البرز
از ویژگی‌های البرز زیاد شنیده و گفته‌ایم. تقریباً در هر آئین و مراسمی که در این استان حضور داشته باشیم، کمتر مسئولی است که از ویژگی‌های محیطی، شهری، جمعیتی و سیاسی البرزِ نوپا سخن نگفته باشد. اما در تمام این گفت و شنودها نقش البرز در بخش هنر و بیان آداب و رسوم آن کمتر مطرح شده است و از جمله این موارد که به قطع و یقین می‌توان گفت در حق البرز ظلم و اجحاف شده است، «شعر آئینی» است.
کرج - امید بانوان؛ از ویژگی‌های البرز زیاد شنیده و گفته‌ایم. تقریباً در هر آئین و مراسمی که در این استان حضور داشته باشیم، کمتر مسئولی است که از ویژگی‌های محیطی، شهری، جمعیتی و سیاسی البرزِ نوپا سخن نگفته باشد. اما در تمام این گفت و شنودها نقش البرز در بخش هنر و بیان آداب و رسوم آن کمتر مطرح شده است و از جمله این موارد که به قطع و یقین می‌توان گفت در حق البرز ظلم و اجحاف شده است، «شعر آئینی» است.
لذا برآن شدیم در این مورد پرس و جویی انجام دهیم و به آسیب‌شناسی این موضوع بپردازیم که چرا هنر ریشه‌داری مثل شعر آئینی در البرز مدتها مورد بی‌مهری قرار گرفت، به گونه‌ا‌ی که البرز که مهد پرورش بهترین شعرا به ویژه شعرای آئینی است، خواسته یا ناخواسته به انزوا نشست و اگر نبود همت دغدغه‌مندان این هنر شاید از این انزوای ناخواسته و تحمیلی هرگز بیرون نمی‌آمد.
کاش باور کنیم البرز آنقدر دارای هنرمندان خوش قریحه‌ای است که می‌توان بدون اغراق گقت: «هنر نزد البرزیان است و بس!» از آنجایی که مساجد و تکایا در ایام عزاداری سیدالشهدا به مثابه تریبون قدرتمندی هستند که مفاهیم و ارزشهای دینی را بهتر و ساده‌تر می‌توانند منتقل می‌کنند، با یکی از شعرای آئینی استان گفتگویی انجام دادیم و پای دغدغه‌ها و سخنان وی نشستیم.
«رحمان نوازانی» از اولین شعرای آئینی البرز است که در سالهای 84 – 85 با تشکیل انجمن ادبی «موعود»، شعر آئینی را در کرج پایه گذاری کرد و اینک با وجود مشکلات و چالش‌ها توانسته کارگاه شعر آئینی را در حوزه هنری البرز هر دو هفته یکبار سرپا نگاه دارد.
تعریف شما از شعر آئینی چیست؟
برای تعریف شعر آئینی کافیست رجوع کنیم به اشعاری که ائمه اطهار (ع) در این عرصه شعرا را به سرایش و خوانش آنها تشویق کردند. صحنه‌های سرنوشت‌ساز احیای دین خدا برای تعالی روح بشر، یعنی هدف اصلی از خلقت چیزی جز تکامل انسانی نبوده و شعر آئینی نیز با همین هدف شکل گرفته است.
آیا شعر حوزه دفاع مقدس نیز شعر آئینی محسوب می‌شود؟
بله. می‌توان دامنه این تعریف را گسترده کرد. شعر عاشورایی، اشعاری که در مناقب اهل بیت و فضایل ائمه اطهار هستند، پندیات، مناجات و هر نوع شعری که در این مسیر است را به نوعی شعر آئینی می‌توان نامید. همچنین شعر ولایی را که در طول زمان ادامه یافته و مختصات آن جهاد، ایثار و دفاع از ارزش‌ها می‌باشد، از جمله دفاع مقدس را می‌توان در این زمره محسوب کرد.
شعر آئینی در البرز با چه مشکلاتی روبرو می‌باشد؟
یکی از خاستگاه‌های اصلی شعر آئیی البرز است که به حق جایگاه والایی در البرز داشته و بسیاری از شعرای مطرح کشوری از همان سالهای 84 – 85 شعرخوانی را از همین کارگاههای کرج آغار کردند. متأسفانه به دلیل عدم حمایت کافی مسئولان، شعرا کم‌کم پراکنده شدند. هنوز هم شعر آئینی در کرج مظلوم واقع شده است. فعالیت در عرصه فرهنگی مثل همه فعالیت‌ها نیاز به بودجه کافی دارد و به نظرم بهتر است مسئولین امر در این مورد بازنگری و تلاش مضاعفی داشته باشند که شعر آئیئی نه تنها به خاستگاه خود بازگردد که به جایگاه ارزشمندتری نیز دست یابد. مثلاً 4 سال پیش ما در مدارس نوقلم‌های شیفته شعر را گرد هم آوردیم که خروجی آن 70 شاعر در زمینه دفاع مقدس شد.
چقدر اهمیت توجه به اشعار آئینی را در تعالی و تقویت مداحی‌ها مهم می‌دانید؟
من اصولاً با آسیب‌شناسی موضوعات خاص عزاداری در ایام محرم مخالفم. محرم و عاشورا اوج تجلی الفت مردم با سیدالشهدا است. ممکن است افرادی در همین ایام به فکر آسیب‌شناسی در این زمینه بیفتند که ممکن است سبب شود چشم خود را به روی حقایق ببندند. به عنوان مثال، سبک مداحی و اشعار این عصر اصلاً با سبک زمان مرحوم محتشم کاشانی قابل مقایسه نیست. آن زمان مگر چند شاعر آئینی وجود داشت؟ الان ما بیش از 5000 شاعر آئینی داریم که آثار ارزشمندی نیز ارائه کرده‌اند. حال ممکن است در کنار اینها بعضی اشعار یا سبک‌های نامناسب نیز در جامعه رواج پیدا کرده باشد. امروز ذائقه فرهنگی جوانان کاملاً با گذشته متفاوت است و باید به این موضوع دقت بیشتری شود. مطمئن هستم اگر اشعار متقن آئینی نظیر آثار استاد سازگار که نه از غلو آنچنانی برخوردار است و نه در ذهن شنونده نسبت به مقام والای ائمه اطهار وهن ایجاد می‌کند و در ضمن پر از کلیدواژه‌های دینی است، گسترش یابد با مشکلات کمتری در این زمینه روبرو خواهیم بود. در پایان یاد می‌کنم از شهدا به ویژه شهدای مدافع حرم که زنده به عاشورا بودند و در نهایت نیز به یاران سیدالشهدا پیوستند.
شعر آئینی، حلقه وصل مناسبت‌ها و مراسم مذهبی
سپس گفتگوی کوتاهی با علی خیلدار، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی البرز، داشتیم تا ببینیم در آغازین فصل کاری‌اش قرار است شاهد
چه تحولات نوینی در عرصه شعر آئینی در البرز باشیم.
نظر شما در مورد شعر آئینی چیست؟
استان البرز از دیرباز به دلیل حضور شعرای فراوان خاستگاه شعر و ادب به ویژه شعر آئینی بود. شعرای به نامی چون مرحوم آواره همدانی به گردن این آب و خاک حق زیادی دارند. شعر آئینی شاخص‌های خود را داراست و حلقه وصل مناسبت‌ها و مراسم مذهبی می‌باشد که به ویژه در طول جنگ تحمیلی و دفاع مقدس به اوج غنای خود رسید. همینجا شایسته است از شاعر ارزشی کشور «حمید سبزواری» شاعر انقلاب یاد کنیم که اشعار وی در پیشانی بلند فرهنگ و ادب این سرزمین تا ابد خواهد درخشید.
چه شد که شعر آئینی از این خاستگاه و جایگاه ویژه دور شد؟
اجازه دهید به دلایل آن اشاره‌ای نداشته باشیم، به هر دلیل در طول دهه‌های اخیر این اتفاق ناخوشایند رخ داد و حال زمان آن فرا رسیده است که نه تنها به موقعیت قبل بازگردیم که حتی جایگاه بهتری برای آن تبیین کنیم. این کار هم میسر نیست مگر با حمایت و تعامل دو سویه و استفاده از ظرفیت و پتانسیل البرز. به عنوان مثال، در ساوجبلاغ مجالس تعزیه در ایام سوگواری سالار شهیدان برقرار است و ما سعی کردیم پرقدرت در این حوزه ورود کنیم و ان شاء الله بعد از ایام سوگواری سر فرصت و با فراغ بال با شاعران و برگزارکنندکان چنین آئین‌های ارزشمندی به گفتگو خواهیم نشست. سعی داریم برای برپایی جلسات اشعار آئینی از شعرای معظم دعوت به عمل آوریم و این جلسات را به صورت منظم سازماندهی کنیم و در حوزه ادب و شعر آئینی تشکیلاتی را ترتیب دهیم.
به نظر شما چطور می‌توان با تقویت اشعار آئینی آسیب‌های ایجاد شده در بعضی مداحی‌ها را رفع و ترمیم کرد؟
به طور کلی شعر آئینی منبع و مأخذ مجالس و مناسبت‌های مذاهبی ما می‌باشد و به نوعی یادآور تاریخ دینی و حماسی این سرزمین است. مسلماً مداحان سنتی و اصیل که به منابع ارزنده دسترسی دارند، به وظایف خود واقف هستند. اما ما معتقدیم که هر چه بستر شعر آئینی تقویت شود مداحان ما نیر دست پرتری خواهند داشت. من بار دیگر تأکید می‌کنم که شعر آئینی تغذیه کننده هنرهای نمایشی، مداحی، تعزیه و سایر هنرهای اسلامی است و می‌طلبد که تمام صاحب‌نظران و پیشکسوتان این هنر ارزنده اگر تا کنون خدای نکرده بی‌مهری دیده‌اند یا با مشکلی روبرو شده‌اند، همه آنها را نادیده بگیرند تا با کمک یگدیگر بتوانیم حوزه شعر و ادب به ویژه شعر آئینی را در ین دیار تقویت کنیم. هدف از نوشتن این گزارش آسیب‌شناسی مداحی‌ها یا مجالس عزاداری سیدالشهدا نیست چرا که اولاً بهتر است زمان آن به بعد یا قبل از ایام سوگواری موکول شود و ثانیاً در فضایی باشد که متخصصین امر بتوانند گرد هم آمده و به طور جدی به این موضوع بپردازند؛ که هیچ آفتی بدتر از پرداختن سطحی و گذرا به موضوعی عمیق و مهم در عرصه فرهنگ نیست. شاید زمان آن رسیده که باور کنیم تحولات فرهنگی و اجتماعی در هم تنیده و پابه‌پای هم پیش می‌روند، لذا باید با نگاهی عمیق و علمی به تغییرات رخ داده پرداخت.