کرج - امید بانوان؛ تیلدا حسینی؛ در سلسله گزارشات اخیر ادامه مبحث را با «زینب شاه بختی» دکترای رشته مشاوره در «مرکز مشاوره رازی»  پی می‌گیریم. در هفته‌های قبل از 6 نوع رابطه ناسالم سخن به میان آمد: روابط آزاد، روابط صیغه‌ای، روابط مبتنی بر فریب، روابط دوست دختر و دوست پسر، روابط هم‌خانگی، روابط میتنی بر عشق سیال .

ما به طور ویژه با متداول‌ترین نوع این مشکل روابط دوست دختر و دوست پسر در جامعه امروز بحث را آغاز  کردیم و اینک می‌خواهیم «روابط صمیمانه پیش از ازدواج» را بررسی کنیم، علت گسترش این نوع روابط را جستجو کنیم و در نهایت به این موضوع بپردازیم که چرا جوانان امروزی این روزها از ازدواج گریزان شده‌اند و به سوی چنین روابطی تمایل یافته‌اند؟

ساحل ‌آرامش من کجاست؟

شاید بتوان مهم‌ترین دلیل برای ایجاد یک رابطه به ویژه بین دو جنس مخالف را «طلب آرامش» دانست. همان طور که خداوند نیز در قرآن کریم با صراحت ازدواج و حضور همسران در جوار یکدیگر را مایه انس و آرامش معرفی کرده است. اما وقتی جوانان یک جامعه این آرامش را در محیطی جز خانواده جستجو کنند که هم سبب آسیب‌های جدی فردی به خود و طرف مقابل رابطه می‌شود و هم سبب ناهنجاری‌های اجتماعی می‌گردد؛ درواقع با پدیده نوظهوری روبرو هستیم که باید به چرایی و چگونگی آن پرداخت و ریشه‌یابی کرد که چرا جوانان این روزها از ازدواج و تشکیل خانواه سر باز می‌زنند و به دنبال روابط لغزنده و شاید زودگذری هستند که بعضا ممکن است در رابطه اول به ازدواج منجر نشود و گاه ممکن است سبب  ایجاد نوعی عادت غلط احساسی شود که عمری فرد را به تعدد روابط و ماندن در برزخی بین تجرد و تأهل گرفتار کند.

بر کسی پوشیده نیست در روابطی که پیش از ازدواج شکل می‌گیرد، دختران بیش از پسران آسیب می‌بینند و درواقع حقوق اجتماعی آنها نقض می‌شود ولی این که چرا تا این حد حاضر به ریسک پذیری هستند، از آن دسته ابهاماتی است که ذهن اکثر دلسوزان فرهنگی اجتماعی را نیز درگیر کرده است!

رد پای یار غارم در کلاف صمیمیت

از آن سو وقتی تعریف علمی و دقیقی از «صمیمیت» داشته باشیم و ویژگی‌های آن را از سه بعد صمیمیت فیزیکی و جسمانی، صمیمیت عاطفی و هیجانی و در نهایت صمیمیت فکری و عقلانی بررسی کنیم این ابهام و علامت سؤال در ذهن پررنگ‌تر می‌شود که: آیا جوان امروز به آن بعد عمیق از صمیمیت دست یافته است که این گونه بی‌محابا در رابطه پیش می‌رود؟ یا صرفا درگیر جذابیت جنسی یک رابطه شده است. حتی در این صورت نیز چقدر به پایداری این احساس امیدوار است که بدون توجه به سایر جنبه‌های عقلانی و متعهدانه یک رابطه از مثلت ارزشمند «عشق – صمیمیت- رابطه» سرابی خیالی ساخته است و نه عشق را درک می‌کند، نه به صمیمیت عمیق می‌رسد و نه رابطه‌ زناشویی بدون دردسر و دلشوره‌ای را تجربه می‌کند.

تعریف ساده صمیمیت شاید را بتوان همدلی و توانایی ایجاد حس نزدیکی به دیگران دانست. به قول روانشناسان صمیمیت بین دو جنس مخالف یعنی کنار نهادن همه نقابها و سخن گفتن دو روح عریان که چیزی برای پنهان کردن یا  بهانه‌ای برای فریب دادن یکدیگر ندارند.

این صمیمیت همانطور که گفته شد در سه سطح خود را نشان می‌دهد که بررسی ما به طور کلی و در چارچوب علمی قضیه و بین زوجین است. در سطح فیزیکی و جسمانی از دست دادن دو دوست گرفته تا نوازش مهربانانه یک کودک، نوعی انتقال احساسی سریعی ایجاد می‌شود که وقتی بین دو جنس مخالف صورت می‌گیرد، گاه به اشتباه نشانه عمق رابطه و حتی عشق تلقی می‌شود.

 صمیمیت وقتی در سطح عاطفی و هیجانی بین دو نفر ایجاد می‌شود، دیرتر پیش می‌رود و گاه هرگز ایجاد نمی‌شود. گرچه به علت ایجاد صمیمیت فیزیکی و جسمی دو جنس مخالف، دو طرف ممکن است رابطه جنسی خوبی داشته باشند ولی از نظر احساسی و ورود به لایه‌های احساسی یکدیگر با مشکلات عدیده‌ای روبرو شوند که این امر وقتی در زنان رخ دهد، فاجعه‌ای در رابطه محسوب می‌شود؛ چرا که زنان صمیمیت عاطفی را مقدمه‌ای برای گام نهادن در ابعاد عمیق‌تر و نهایتا ورود به مرحله رابطه جنسی می‌دانند.  از آن گذشته این مرحله بین تمام افراد سخت و دیر اتفاق می‌افتد چون باید آن بخش پنهان خود را آشکار کنند، باید از ناگفته‌هایی بگویند که شاید دوست نداشته باشند به این راحتی با کسی در میان بگذارند و در واقع این که دو نفر چقدر مراحل رشد عاطفی را خوب طی  کرده باشند، از هوش هیجانی خوبی برخورداری باشند و دهها آیتم دیگر در ایجاد و عمق بخشی آن موثر است.

صمیمیت عقلانی و فکری نیز از آن صمیمیت‌های جذابی است که با مکالمه‌ای ساده، ابراز عقیده‌ای بدون ترس از پذیرفته شدن یا رد شدن و بیان ایدئولوژی و جهان‌بینی یکدیگر آغاز می‌شود و گاه آنچنان لایه‌های ذهنی دو طرف درگیر  این صمیمیت می‌شود که ساعتها از هم نشینی و مصاحبت یکدیگر لذت می‌برند، بدون این که واهمه‌ای از پایان آن داشته باشند.

کمتر زوجی در این دنیا وجود دارد که تمام این مراحل صمیمیت را یکسان و پله پله با هم طی کرده باشند، در برخی هر سه نوع این صمیمیت در طول زمان رخ می‌دهد و در برخی نیز شاید هیچ یک ایجاد نشود و به جبر یا عادت عمری را با هم سر کنند.

اما چیزی که محرز است آن است که صمیمیت نیز مثل بسیاری از مهارتهای دیگر یادگرفتنی است، نیاز به آموزش، صرف وقت و از همه مهمتر خودسازی دارد. صمیمیت لحظه‌ای نیست همانطور که یک رابطه غنی و بادوام نیز ساده و در ثانیه رخ نمی‌دهد. در یک رابطه سالم باید دنبال سرنخ‌هایی از وجود یکدیگر باشیم تا بتوانیم از کلاف سردرگم یک رابطه ناسالم حذر کنیم.

در محضر کارشناسان

نظر شما در مورد ورود جوانان به روابط صمیمانه قبل از ازدواج چیست؟

جامعه ایرانی در حال تحول است و طی سالیان اخیر نیز دستخوش دگرگونی‌ها و تغییرات شایان توجهی در حوزه‌های مختلف در سطوح خرد و کلان شده است. مهمترین دگرگونی در سطح خرد همسر گزینی و فرزندآوری است. روابط صمیمانه پیش از ازدواج نمونه‌ای از این تغییرات و پدیده فرهنگی نوظهوری است که پژوهش‌ها نیز بیان کننده استقبال جوانان از آن است. در تعریف روابط صمیمانه قبل از ازدواج و مولفه‌های آن به تبادل هر نوع پیامی (اشاره‌ای، زبانی، بدنی و ...) میان دو جنس مخالف گفته می‌شود که جنبه جنسی داشته و قبل از ازدواج رخ می‌دهد.

آیا در نگرش جوانان در این مورد تفاوت جنسیتی وجود دارد؟

با مروری بر گزارش‌های پژوهش‌های داخلی درباره نگرش جوانان نسبت به روابط دختر و پسر قبل از ازدواج تفاوتهای جنسیتی بارزی مشاهده می‌شود. نگرش‌های سنت‌گرایانه در مقابل نوگرایانه، موضع‌گیری منفی‌تر در مقابل موضع‌گیری مثبت‌تر، رویکردهای حسابگرانه نسبت به امور خانواده در مقابل تعهدپذیری از جمله انواع آنهاست. همچنین به اعتقاد محققان علوم اجتماعی و روانشناسی، عوامل متعددی نظیر جنسیت، ویژگی‌های فردی، شخصیتی، محیط اجتماعی، آموزش، جامعه‌پذیری و فرهنگ در پذیرش، شیوع، سبک و الگوی دوستی افراد موثر است.

اصولا این تفاوت نگاه نسبت به عشق هم وجود دارد؟

بله. درباره معنای عشق و اهمیت روابط صمیمانه نیز تفاوت‌های جنسیتی وجود دارد. بدین صورت که زنان برای این گونه روابط ارزش بیشتری نسبت به مردان قائل  می‌شوند. برای حفظ رابطه، فعالیت بیشتری می‌کنند و احساس مسئولیت بیشتری نیز در برابر پیامدهای رابطه نشان می‌دهند. همچنین سبک رابطه و کنش متقابل افراد نیز بر مبنای جنسیت متفاوت است.

از نظر «گاتمن» سبک رابطه پسران نوعا برای منحرف کردن تعامل از طریق مخالفت کردن، قطع کردن، تهدید کردن و به رخ کشیدن مشخص می‌شود و دختران مشخصا تعامل را از طریق تحسین کردن یکدیگر و ابراز ملاطفت و حمایت حفظ می‌کنند.

به نظر شما چرا دختران و پسران از ازدواج سرباز می‌زنند؟

یکی از عوامل ازدواج نکردن جوانان بیکاری و ناامنی شغلی است که آمار آن در سالهای اخیر بالا رفته است و منجر به شکل‌گیری الگوهای جدید و  پدیده ترس از ازدواج شده است. در این میان افراد با فشارهای ناشی از بلوغ جنسی از یک سو و افزایش سن ازدواج از سوی دیگر و شکاف رو به گسترش میان این دو به گونه‌های متفاوتی برخورد می‌کنند. متاسفانه اندک تحقیقاتی که در زمینه جنسیت صورت گرفته بیانگر افزایش روابط پیش از ازدواج است.

امروز تفاوت در نگرش به نحوه رابطه با جنس مخالف به یکی از اصلی‌ترین کانونهای مناقشه بین نسلی در خانواده‌های شهری بدل شده است که بیشتر این روابط پنهانی و دور از چشم والدین شکل‌ می‌گیرد و تا مدتی نیز تداوم می‌یابد.