کرج – امید بانوان؛ ایلنا نوشت؛ گزارشی تازه در ارتباط با کارآفرینی زنان نشان می‌دهد ایران در این زمینه یک پله سقوط کرده است. در شرایطی که تبلیغات زیادی در این زمینه می‌شود که بنا داریم مشارکت اقتصادی زنان را افزایش دهیم، چرا همچنان در این زمینه مشکلات فراوانی وجود دارد؟ 

هر چند نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران نسبت به حدود ۷۰ سال پیش دو برابر شده، اما زنان همچنان سهم بسیار کمی در اقتصاد و بازار کار ایران دارند. آنطور که بررسی‌های اقتصادی نشان می‌دهد نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران حدود ۱۶ درصد است.

آخرین گزارش مرکز آمار درباره وضعیت بیکاری زنان در ایران نشان می‌دهد در تابستان امسال سهم زنان از بازار کار کمتر از ۲۰ درصد بوده است، حال آنکه بیکاری زنان در این فصل به مراتب بیشتر از مردان و بیش از ۱۸ درصد گزارش شده است.

این نکته قابل توجه است که در دهه‌های اخیر نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران افزایش داشته است. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد مشارکت اقتصادی زنان از ۹.۲ درصد در سال ۱۳۳۵ به بیش از ۱۶ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است. با این وجود، این پیشرفت مناسب با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه نیست. تنها اگر مقوله تحصیل را در نظر بگیریم، در دهه‌های اخیر زنان زیادی به جمعیت تحصیل‌کرده ایرانی اضافه شده‌اند. در برهه‌هایی تعداد زنانی که به دانشگاه راه یافته‌اند بیش از مردان گزارش شده است.

مشارکت پایین اقتصادی و نرخ بالای بیکاری زنان این واقعیت را نشان می‌دهد که همچنان نیمی از جمعیت ایران مشکلات متعددی برای مشارکت اقتصادی و کار کردن دارند. دامنه این موانع از مشکلات اجتماعی تا فرهنگی گسترده است. اگرچه رویکرد‌ها به مقوله کار کردن زنان بسیار تغییر کرده، اما همچنان این رویکرد غالب است که در زمینه کار کردن اولویت با مردان است.

کارفرمایان مردان را نان‌آور خانه می‌دانند و اگر قرار باشد دست به انتخاب بزنند در شرایط مساوی بین زن و مرد نیروی کار مرد را برمی‌گزینند. آنها در مواردی پا را از این فراتر گذاشته و حتی خواستار به‌کارگیری زنان با دستمزدی کمتر از مردان هستند. در نظر آنها چون زنان نان‌آور خانه نیستند با حقوق کمتر می‌سازند.

 علاوه بر این، برخی از کارفرمایان نیز همچنان بر این نظر هستند که زنان قدرت، توان و مهارت کمتری برای کار کردن دارند؛ ذهنیتی که اساسا اشتباه است و بیشتر شبیه توجیهی برای ضایع کردن حقوق زنان به نظر می‌رسد.

مجموعه مشکلاتی که در زمینه کار زنان وجود دارد زنان را بر آن داشته تا فعالیت ویژه‌ای در زمینه کارآفرینی و مشاغل خویش‌فرمایی آغاز کنند. آنها وقتی می‌بینند که با موانع مختلفی برای کار کردن مواجه هستند، سعی می‌کنند خودشان کسب و کار خودشان را راه بیندازند و اداره کنند.

اکنون بسیاری از زنان به دنبال این هستند که کارفرمای خود باشند و در مشاغل مختلف از جمله مشاغل فری‌لنسری شاهد این هستیم که زنان گام‌های بلندی برداشته‌اند. در این بین نکته مهمی وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد.

تحلیل‌های زیادی درباره وضعیت کاری زنان صورت گرفته و تقریبا همه متفق‌القول هستند که زنان برای مشارکت اقتصادی با موانع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی رو‌به‌رو می‌شوند. آیا وضعیت برای کارآفرینی زنان هم همینطور است؟ گزارش جهانی در این زمینه وضعیت ایران را ناامید‌کننده نشان می‌دهد.

سقوط رتبه ایران در زمینه زنانِ کارآفرین

"مستر کارد" در تازه‌ترین گزارش خود درباره وضعیت زنان کارآفرین ۵۸ کشور را مورد ارزیابی قرار داده است. ایران در این ارزیابی با یک پله سقوط رتبه ۵۴ را کسب کرده است. رتبه‌بندی کشورهای جهان (کشور‌های منتخب) از نظر شاخصه‌های مطلوب برای فعالیت زنان کارآفرین با استناد به داده‌ها و آمارهای نهادهای معتبری نظیر سازمان جهانی کار، یونسکو، بنیاد پایش کارآفرینی جهانی و بانک جهانی صورت گرفته است. در این ارزیابی آمریکا، نیوزلند و کانادا به ترتیب اول تا سوم شده‌اند و تنها چهار کشور عربستان، الجزایر، بنگلادش و مصر امتیازی کمتر از ایران کسب کرده‌اند.

زنانی که می‌خواهند در شهرک‌های صنعتی کسب و کار راه بیندازند از تخفیف ویژه در دریافت زمین برخودار خواهند بود که این تخفیف بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است. همچنین در ارتباط با تسهیلات اشتغال، زنان در اولویت قرار دارند. در بخش کارآفرینی زنان در رابطه با سهولت صدور مجوز برای زنان با وزارت صمت رایزنی‌های صورت گرفته است

این گزارش نشان می‌دهد که هر چند زنان ایرانی در جست‌و‌جوی مفری برای افزایش مشارکت اقتصادی به روش‌های جدید روی آورده و خود کارآفرین شده‌اند، اما موانع ساختاری که فراتر از مسائل مربوط به ذهنیت‌های کارفرمایان است، باعث می‌شود مشکلاتی در این زمینه وجود داشته باشد.

 این مشکلات طیف وسیعی را شامل می‌شوند که شاید مهم‌ترین آنها عدم حمایت از زنان کارآفرین باشد. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد زنان سخت‌تر از مردان وام اشتغال می‌گیرند. اعتماد بانک‌ها به آنها کمتر است و از طرف دیگر در مواردی پیش‌شرط‌هایی چون سپردن وثیقه می‌تواند مانع این شود که یک زن کار آفرین وام دریافت کند. مشکلاتی که در صورت تداوم بازهم مدت بیشتری زنان را از چرخه اقتصاد بیرون نگه می‌دارد.

سعی کرده‌ایم موانع کسب و کار زنان را رفع کنیم

معصومه آقاپور علیشاهی (عضو کمیسیون اقتصادی و فراکسیون زنان مجلس) در گفتگو با ایلنا، عنوان می‌کند: باید این واقعیت را در نظر داشت که وضعیت شاخص‌های اقتصادی در یک سال اخیر نسبت به قبل بدتر شده است. شاخص‌های کلان اقتصادی نه تنها بهبود نیافته که بدتر هم شده است و به تبع آن وضعیت اشتغال هم بدتر شده است. در واقع اینکه شاخص کارآفرینی زنان با سقوط مواجه بوده نه به دلیل این است که موانع تازه‌ای سر راه زنان گذاشته شده یا حتی تلاشی برای رفع موانع قبلی نشده است، بلکه وضعیت اشتغال به طور کلی با مشکل مواجه شده و اشتغال زنان نیز تابعی از این اتفاق است.

او ادامه می‌دهد: البته نمی‌توان منکر مشکلاتی شد که سر راه کسب و کار زنان وجود دارد، اما در رابطه با سقوط رتبه ایران در گزارشی که به آن اشاره شد باید شرایط کلی اقتصادی و تاثیر تحریم‌ها را مدنظر قرار داد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در جواب اینکه آیا چنین رویکردی وجود دارد که در اشتغال اولویت با مردان است، می‌گوید: چنین رویکردی به هیچ وجه در کمیسیون اقتصادی مجلس وجود ندارد و بر عکس حمایت‌ها از کسب و کار زنان افزایش نیز داشته است.

او با تاکید بر اینکه در کمیسیون اقتصادی ما حمایت‌های ویژه‌ای از کسب و کار زنان داشته‌ایم، تصریح می‌کند: به عنوان مثال زنانی که می‌خواهند در شهرک‌های صنعتی کسب و کار راه بیندازند از تخفیف ویژه در دریافت زمین برخودار خواهند بود که این تخفیف بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است. همچنین در ارتباط با تسهیلات اشتغال، زنان در اولویت قرار دارند. در بخش کارآفرینی زنان در رابطه با سهولت صدور مجوز برای زنان با وزارت صمت رایزنی‌های صورت گرفته است.

یکی از مسائلی که زنان کارآفرین با آن مواجه هستند مساله دریافت وام اشتغال است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد آنها در تامین وثیقه مورد نیاز با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

در دهه‌های اخیر نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران افزایش داشته است. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد مشارکت اقتصادی زنان از ۹.۲ درصد در سال ۱۳۳۵ به بیش از ۱۶ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است. با این وجود، این پیشرفت مناسب با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه نیست.

آقاپور در این ارتباط می‌‌گوید: صندوق ضمانت کارآفرینی به همین منظور تشکیل شده و تلاش می‌کنیم با ظرفیت‌هایی که در این صندوق هست بخشی از مشکلات در این زمینه را حل کنیم.

زنان و کارآفرینی

زنان به عنوان نیمی از جمعیت سهم کمی در اقتصاد ایران دارند. به صورت میانگین زنان باید مشارکتی حدود ۴۷ درصد در اقتصاد داشته باشند. طبق گزارش بانک جهانی‌، در سال ۲۰۱۷ نرخ مشارکت اقتصادی زنان در قطر در میان کشورهای OECD بالاترین عدد را ثبت کرده و ۵۸ درصد بوده است. این در حالی است که نرخ مشارکت اقتصادی زنان در عراق نیز ۱۹ درصد عنوان شده است. کویت، بحرین و امارات به ترتیب با نرخ مشارکت ۴۷، ۴۴ و ۴۱ درصد بیشترین مشارکت را بعد از قطر در منطقه داشته‌اند. این در حالی است که مشارکت اقتصادی زنان ایرانی هنوز به ۲۰ درصد نرسیده است.

شاید عنوان شود زنان تا وقتی خود کارفرما و کارآفرین نباشند نمی‌توانند مشارکت قابل توجهی در اقتصاد داشته باشند. در سال‌های اخیر گرایش به کارآفرینی در زنان افزایش پیدا کرده است، اما به نظر می‌رسد در این زمینه همچنان مشکلاتی وجود دارد. شاید سقوط یک رتبه‌ای ایران در زمینه کارآفرینی زنان را بتوان به شرایط اقتصادی کشور ربط داد، اما به طور کلی این وضعیت مناسب نیست. در این ارتباط نیاز به جهشی بزرگ است تا زنان بتوانند به موقعیتی در خور در اقتصاد ایران برسند.