بانوان پلاس- امیدبانوان؛ پژوهشگاه فضای مجازی نوشت: دومین نشست از سلسله نشست‌های علمی «جهان اسلام در عصر فضای مجازی» با موضوع «حضور زن مسلمان در فضای مجازی؛ هست‌ها و بایدها» توسط دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی این پژوهشگاه، معاونت ارتباطات و بین‌الملل حوزه‌های علمیه، مجتمع آموزش علوم اسلامی کوثر، خبرگزاری ابناء، مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در پردیس فارابی دانشگاه تهران به صورت مجازی، برخط و به زبان انگلیسی برگزار شد.

حجت‌الاسلام محمود رفیعان- دبیر علمی این نشست، با اشاره به اهمیت فضای مجازی در عصر حاضر گفت: فضای مجازی در تمام عرصه‌های زندگی انسان نفوذ پیدا کرده است. فناوری‌های نوین ارتباطی با رشد گسترده خود، تغییر بسیاری را در ساختار جوامع فراهم آورده است. ازاین‌رو شناخت این فضا برای زنان و مادران که نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند ضروری است.

چیستی و چرایی تعامل با فضای مجازی

در این نشست حجت‌الاسلام دکتر یحیی جهانگیری استاد حوزه و دانشگاه، با بیان سه نکته به عنوان مقدمه، اظهار داشت: نکته اول این است که باید چگونگی تعامل با فضای مجازی را بررسی کرده، چیستی و چرایی آن را واکاوی کنیم. «تعامل با فضای مجازی» یا «تعایش در فضای مجازی» نکته دومی است که باید مورد توجه قرار بگیرد؛ بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که کاربران باید نحوه تعامل با فضای مجازی را فرا بگیرند در حالی که این نظر درست نیست، بلکه کاربران در فضای مجازی زندگی می‌کنند. اینگونه نیست که فضای مجازی چیزی خارج از زندگی ما باشد و ما باید نحوه رفتار با آن را یاد بگیریم بلکه فضای مجازی مانند زندگی واقعی است که ما درون آن به فعالیت مشغول هستیم و لازم است که کاربران روش و سبک زندگی در این محیط جدید را فرا بگیرند.

وی ادامه داد: نکته سوم نادرستی تشبیه فضای مجازی به ابزاری که هم می‌تواند تهدید باشد و هم فرصت است. برخی معتقدند فضای مجازی مانند چاقو است که اگر در دست جراح زبردست قرار گیرد جان انسان را نجات می‌دهد و اگر در دست نادانی بیفتد انسان را هلاک می‌کند؛ این تشبیه صحیح نیست زیرا فضای مجازی و فرماندهی آن در اختیار ما نیست که بتوانیم آن را مطیع خود کنیم بلکه ما در اختیار فضای مجازی هستیم و در سیطره آن محصور شده‌ایم.

این استاد دانشگاه افزود: فضای مجازی نتیجه و محصول پست مدرنیسم است که سعی بر اشاعه حقایق ندارد بلکه تلاش می‌کند آنچه را که خود حقیقت می‌پندارد اشاعه بدهد. فضای مجازی ما را به سمت‌وسوی پذیرش یا انکار هر امری که فرماندهان آن دستور می‌دهند، می‌کشاند. تفکر پست مدرنیسم سبک زندگی را ترویج می‌دهد که هیچ‌گونه محدودیتی در تأمین اهداف و نفسانیات در آن لحاظ نشده است. انسان آزاد است که هر فعالیتی را مادامی که آزادی دیگری را به مخاطره نینداخته است، انجام دهد. فضای مجازی نیز قابلیت عدم محدودیت را در خود دارد. کاربران می‌توانند با هر سلیقه و دینی، هرگونه مطلب و عقیده‌ای را بدون اینکه قانون خاصی آن‌ها را محدود کرده باشد، با سایرین به اشتراک بگذارند.

محتوای منتشر شده توسط زنان مسلمان در فضای مجازی ناچیز است

وی به بررسی وضعیت موجود زنان مسلمان در فضای مجازی پرداخت و گفت: زنان مسلمان با وجود اینکه نصف جمعیت مسلمانان در دنیا را تشکیل می‌دهند، اما درصد مطالب منتشر شده از آن‌ها در فضای مجازی با جمعیت آن‌ها مطابقت ندارد و بسیار ناچیز است. آن زنانی هم که در این فضا فعالیت می‌کنند، تنها فعالیت آن‌ها به عنوان زن مسلمان این است که یا عکس پروفایل خود را با حجاب انتخاب کرده‌اند یا اینکه در قسمت توضیحات نام کاربری نوشته‌اند که «من مسلمان هستم». همچنین معارف و آموزه‌های اسلامی که توسط زنان مسلمان بارگذاری می‌شود بسیار ناچیز و غیر مؤثر است، زیرا فاقد عنصر استدلال و بیان عقلانی است. راهکار صحیح در این زمینه، فعالیت بیشتر و مؤثر زنان است.

وی در تشریح وضعیت کاربران زن در جامعه ایران به تقسیم آن‌ها به دو گروه مدافع حجاب و فعالان ضد حجاب اشاره داشت و گفت: با کمال تأسف فعالان ضد حجاب به دلیل روش مناسب تبلیغ عقیده خود، از موفقیت بیشتری برخوردار بوده‌اند. علت این امر آن است که از یک سو کسانی‌که در عرصه ترویج حجاب فعالیت می‌کنند، به صورت تخصصی آموزش ندیده‌اند و تنها کارشان بیان چند حدیث، عکس‌نوشته و قراردادن عکس محجبه خود در فضای مجازی است. از سوی دیگر افرادی‌که تخصص در زمینه معارف اسلامی دارند و مطالب ارزشمندی را در این زمینه فرا گرفته‌اند، فعالیتی در فضای مجازی و رسانه‌ای ندارند.

کاربران توئیتر فقط مصرف کننده محتوا هستند

حجت‌الاسلام جهانگیری در تبیین وضعیت موجود کاربران زن مسلمان در جهان عرب به بیان برخی از آمارها پرداخت و گفت: بر اساس آمار منتشر شده بیشتر زنان عرب در توئیتر فعالیت دارند. اما نکته قابل توجه این است که بیشترین تولید و انتشار محتوای حجاب در اینستاگرام است این آمار نشان می‌دهد که بسیاری از کاربران توئیتر فقط مصرف کننده محتوا بوده و هیچ تلاشی برای تولید و انتشار محتوا درباره حجاب ندارند. از سوی دیگر زنان مسلمان ساکن اروپا با اینکه جمعیت بسیار کمتری از زنان مسلمان کشورهای عربی را دارا هستند، تولید محتوای بسیار بیشتری در مقایسه با زنان عرب داشته‌اند. علاوه بر اینکه زنان مسلمان اروپایی دارای تحصیلات دانشگاهی نیز هستند و با این سبقه علمی به تولید محتوا مبادرت ورزیده‌اند. جای تأسف است که تنها ۴ درصد از مبلغین حجاب در فضای مجازی دارای تحصیلات آکادمیک هستند.

وی با اشاره به یکی از آسیب‌های فعالان حوزه مطالعات زن و خانواده در فضای مجازی، خاطرنشان کرد: کاربران فضای مجازی، زمین بازی را به خوبی فرا نگرفته‌اند؛ به این معنا که برای فعالیت در فضای مجازی ابتدا باید به خوبی با فلسفه و الزامات فضای مجازی آشنا شد و سپس به فعالیت در آن پرداخت. خطایی که رخ داده این است که برخی فعالان، فقط به پیام‌رسان‌هایی که در کشور خودشان فعال است، اکتفا کرده‌اند و از یادگیری و استفاده از سایر ابزارها و پیام‌رسان‌ها که در گستره جهانی مخاطب بیشتری دارند، غفلت ورزیده‌اند. از همین رو در بین ۱۰۰ زن برتر فعال در فضای مجازی، تعداد بسیار کمی از آن‌ها مسلمان و شیعه هستند.