دخترانه، همسرانه، مادرانه- امیدبانوان؛ برنا نوشت: چندی پیش معصومه ابتکار- معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهور در درخصوص قاچاق دختران ایرانی به کشورهای عربی هشدار داد و از مسئولین مربوطه خواست به صورت جدی ورود پیدا کنند و با تشکیل کمپین‌هایی مردم و جوانان را نسبت به موضوع قاچاق، آگاه کنند.

به سراغ محمدباقر مقدسی- وکیل پایه یک دادگستری و عضو هیات علمی دانشگاه بجنورد که در زمینه قاچاق انسان در ایران مطالعات گسترده انجام داده رفتیم تا درباره وضعیت قاچاق انسان در کشور و لایحه معطل مانده دولت در این خصوص بپرسیم.

محمدباقر مقدسی- وکیل پایه یک دادگستری و استاد دانشگاه بجنورد با اشاره به آمار قاچاق انسان در کشور گفت: درخصوص وضعیت قاچاق انسان در ایران به این دلیل که یک جرم امنیتی است، تا حالا آمار دقیقی ارائه نشده و اگر قرار باشد مرجعی آمار دهد، قطعا مراجع قضائی و امنیتی هستند اما به طورکلی از وضعیت قانونگذاری درباره این موضوع مهم، می‌توان به میزان آن در کشور پی برد.

او افزود: سال 1383 گزارشی از قاچاق دختران به کشورهای عربی در خبرگزاری‌ها منتشر شد که پیرو آن مجلس شورای اسلامی وقت ورود پیدا کرد و پس از انجام بررسی‌ها متوجه شدند گزارش صحت دارد بنابراین قانون مبارزه با قاچاق انسان را تصویب کردند که همین نشان می‌دهد این جرم در کشور وجود داشته و همچنان هم وجود دارد اما متاسفانه یکی از مشکلات ما در جرائم به ویژه جرائم امنیتی این است که مسئولان آمار دقیقی ارائه نمی‌دهند و نمی‌دانیم فراوانی آن چقدر است.

مقدسی درباره سن قاچاق نیز تصریح کرد: در جرائم یک آمار پلیسی وجود دارد که از میزان پرونده‌ها در محاکم به دست می‌آید و به صورت رسمی اعلام می‌شود در مقابل یک آمار واقعی وجود دارد که رقم سیاه بزه را دربرمی‌گیرد که برای دستیابی به آن باید بررسی موشکافانه‌ای انجام داد بنابراین چون در موضوع قاچاق انسان، عدد و رقمی وجود ندارد نمی‌توان گفت به چه سنی رسیده است و اینکه برخی می‌گویند به 14_15 سال رسیده معلوم نیست بر چه مبنایی است.

این وکیل پایه یک دادگستری با تاکید بر اینکه اهداف جنسی باعث شده قاچاق زنان بیشتر اتفاق بیفتد، گفت: از آنجایی که زنان و کودکان به لحاظ ویژگی‌های جسمی در موضع ضعف قرار دارند، هم در قوانین و هم در کنوانسیون‌های بین المللی مورد حمایت قرار گرفته‌اند و حتی در قانون مبارزه با قاچاق انسان مصوب سال 1383 و لایحه مربوط به این قانون که الان در مجلس وجود دارد، زنان مورد حمایت بیشتری قرار گرفتند چرا که میزان قاچاق آنها به دلیل اهداف جنسی بیشتر دیده می‌شود و باندهای سازمان یافته قاچاق برای دستیابی به هدف‌های جنسی خود زنان و دختران را قاچاق می‌کنند.

مقدسی ادامه داد: اخیرا یک کتابچه‌ای را که سازمان ملل منتشر کرده بود مطالعه کردم که در آن آمده بود علاوه بر زنان که به دلیل مسائل جنسی مورد قاچاق قرار می‌گیرند در برخی از کشورهای به ویژه کشورهای شرق آسیا، بعضا مواردی از قاچاق کودکان برای مقاصد جنسی هم مشاهده می‌شود به همین دلیل در کنار زنان، کودکان نیز در قانون فعلی ایران و لایحه نیز در نظر گرفته شده‌اند.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که در حال حاضر علت قاچاق زنان در ایران چیست؟ گفت: طبیعتا عوامل متعددی در جرم قاچاق دخیل هستند اما بنابر  مطالعه‌ای که انجام دادم به این نتیجه رسیدم فقر یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در قاچاق زنان است و حتی آن زمانی که گزارشات خبرگزاری‌ها درباره قاچاق انسان منتشر شده بود نشان می‌داد علت اصلی فقر بوده است و زنان و دختران به خاطر مشکلات مالی مجبور شده بودند به قاچاق تن بدهند به همین دلیل است که در کنوانسیون‌های بین المللی صراحتا عنوان شده در موضوع قاچاق انسان، رضایت مدنظر نیست چون اگر فرد رضایت هم داشته باشد قطعا از روی ناچاری بوده است طبیعتا علاوه بر ارتباط جرم قاچاق انسان و فقر، این موضوع بر ارتکاب سایر جرائم هم تاثیر فراوانی می‌گذارد. 

او افزود: جدا از فقر، حاکمیت فرهنگ خشونت و تعصبات ناروا یکی دیگر از دلایل قاچاق انسان است برای مثال «ازدواج اجباری» که در برخی از شهرهای کشورمان وجود دارد، یکی از دلایل قاچاق است چون دختر با زور و بدون رضایت ازدواج کرده و می‌خواهد هرجور شده از شرایط موجود رهایی پیدا کند.

مقدسی در پاسخ به این سوال که شرایط اقتصادی اخیر چقدر در افزایش جرم قاچاق انسان تاثیر گذاشته است، بیان کرد: چون هیچ آماری درباره میزان وقوع جرم قاچاق انسان در کشور نداریم، نمی‌توان گفت عامل فقر چقدر در میزان آن تاثیرگذار بوده و آیا شرایط اقتصادی فعلی باعث افزایش آن شده است یا خیر.

این وکیل پایه یک دادگستری در انتقاد از عدم رسیدگی به لایحه مبارزه با قاچاق انسان گفت: سال 1383 که گزارش‌های خبرگزاری‌ها باعث شد جرقه قانونگذاری درباره قاچاق انسان زده شود، اقتضائات زمانی حکم می‌کرد تا که سریعا قانونی تدوین شود بنابراین قانون مبارزه با قاچاق انسان در سریع‌ترین زمان ممکن و با ایرادات زیادی به تصویب رسید  اما سال 1397 دولت لایحه‌ای را درباره همین قانون به مجلس برد تا ایرادات و ابهامات برطرف شود درواقع باتوجه به مطالعه‌ای که داشتم، می‌توانم بگویم این لایحه بسیار بهتر از قانون فعلی‌ست و مواردی که نادیده گرفته شده بود را دربرمی‌گیرد پس انتظار داریم مجلس شورای اسلامی نسبت به رسیدگی و تصویب آن هرچه زودتر اقدام کند چون تصویب این لایحه می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد هرچند که به عنوان یک حقوقدان و کسی که در این موضوع خاص مطالعه داشته ایراداتی را وارد می‌دانم اما به طور کلی لایحه خوب و کارگشایی است و اینکه تا الان مجلس فعلی به آن رسیدگی نکرده است جای سوال دارد.

مقدسی با تاکید بر اینکه صرف ابزار کیفری برای مبارزه با قاچاق انسان کافی نیست، عنوان کرد: یقینا قاچاق انسان مانند بسیاری از پدیده‌های اجتماعی صرفا از طریق ابزار کیفری رفع نمی‌شود و مسلما نیاز به فرهنگسازی و کاهش میزان فقر در جامعه دارد برای مثال اگر فرهنگ ازدواج اجباری از بین برود قطعا تاثیر خوبی بر کاهش قاچاق دختران خواهد داشت.